එක්සත් ජනපද – ඉරාන සබඳතාවල ඉතිහාසය: 1953 පාලන තන්ත්‍ර වෙනසේ සිට ට්‍රම්ප් ප්‍රහාර දක්වා

අයතුල්ලා රුහොල්ලා කොමේනිගේ නායකත්වයෙන් යුත් 1979 ඉස්ලාමීය විප්ලවයේ සිට ඉරානය මැද පෙරදිග එක්සත් ජනපදයේ විරුද්ධවාදියා ලෙස පවතී.

1953 සිට එක්සත් ජනපද - ඉරාන සබඳතා

ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් ඉරිදා සෘජු ප්‍රහාර එල්ල කිරීමට නියෝග කිරීමෙන් පසු එක්සත් ජනපද - ඉරාන ආතති  දශක ගණනාවක ඉහළම ස්ථානයට පැමිණ තිබේ. එය මැද පෙරදිග රට පුරා ප්‍රධාන න්‍යෂ්ටික මධ්‍යස්ථාන "මකා දැමූ" බව ඔහු පැවසීය.

1979 දී අයතුල්ලා රුහොල්ලා කොමේනි විසින් මෙහෙයවන ලද ඉස්ලාමීය විප්ලවයෙන් පසු බටහිර ගැති මොහොමඩ් රේසා පහ්ලවි පෙරලා දැමීමෙන් පසු ඉරානය කලාපයේ එක්සත් ජනපදයේ විශාලතම විරුද්ධවාදියා ලෙස පවතී. එතැන් සිට, ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික අභිලාෂයන්, කලාපයේ ඉරානයේ නියෝජිතයින්ට සහාය දීම සහ එක්සත් ජනපද දේශපාලන මැදිහත්වීම් ඇතුළු ගැටලු රැසක් සම්බන්ධයෙන් ජාතීන් දෙක අතර මතභේද ඇති වී තිබේ.

ඉරානයට එක්සත් ජනපද බෝම්බ හෙලීම්

ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික මධ්‍යස්ථානවලට එල්ල වූ එක්සත් ජනපද ප්‍රහාර ගැන අප දන්නා දේ

පලස්තීනුවන් 33 දෙනෙකු ඝාතනය කරමින් ඊශ්‍රායලය ගාසා තීරයේ සිරකරුවන් තිදෙනෙකුගේ මළ සිරුරු සොයා ගනී.

ඉරානයට එල්ල වූ ‘ව්‍යවස්ථා විරෝධී’ ප්‍රහාරය සම්බන්ධයෙන් ට්‍රම්ප් හෙළා දකින ඊශ්‍රායල නීති සම්පාදකයින්

පෙන්ටගනයේ ප්‍රධානියා පවසන්නේ එක්සත් ජනපද ප්‍රහාර ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික වැඩසටහන ‘විනාශ’ කර ඇති බවයි.

ඉරානය තර්ජනයක් ලෙස දිගු කලක් තිස්සේ සලකන ඊශ්‍රායලය, න්‍යෂ්ටික අවි සංවර්ධනය කරන බවට චෝදනා කිරීමෙන් පසු පසුගිය සතියේ ඉරානය පුරා පෙර නොවූ විරූ ප්‍රහාර දියත් කළේ ය. ඊශ්‍රායල ප්‍රකාශයන්ට කිසිදු විශ්වාසදායක සාක්ෂියකින් සහාය නොදක්වා ඇත, නමුත් ඊශ්‍රායල ප්‍රහාරවලින් පසුව ට්‍රම්ප් එක්සත් ජනපදය යුද්ධයට ඇද දැමී ය.

ඉරිදා, එක්සත් ජනපදය ඉරානයට සෘජුවම පහර දුන් අතර, ට්‍රම්ප් පරිපාලනය හැඳින්වූයේ එක්සත් ජනපද ගුවන් යානා 125 කට වැඩි ප්‍රමාණයක් සහ නිරවද්‍ය බෝම්බ 75 ක් යොදා ගත්තු  ඉතා සංකීර්ණ රහසිගත ප්‍රහාරයක් ලෙස ය. වොෂින්ටනය පැවසුවේ එය ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික ස්ථාන “විනාශ කළ” බව යි. ඒත්  ටෙහෙරානය ඊට  පළිගන්නා බවට අනතුරු අඟවා ඇත.

1980-88 ඉරාන-ඉරාක යුද්ධය

(UNSC යෝජනාව 598 සහ ඉරාන - ඉරාක යුද්ධය අතරතුර සටන් විරාමය ආරම්භ කිරීමෙන් පසු ඉරානයේ කොරාම්ෂහර් හි වැලි කොට්ට කණුවක සිටින IRGC සොල්දාදුවෙක්)  

1953 සිට එක්සත් ජනපද-ඉරාන සබඳතා

(1953) එක්සත් ජනපද සහාය ලත් කුමන්ත්‍රණය සහ ෂා නැවත ස්ථාපනය කිරීම

 ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ඉරාන අගමැති මොහොමඩ් මොසාඩ්ඩෙග් ඇන්ග්ලෝ - ඉරාන තෙල් සමාගම (දැන් BP) ජනසතු කිරීමට ගත් උත්සාහයන් සම්බන්ධයෙන් මුලින් ආතති ඇති වීමට පටන් ගත්තේය. 1900 ගණන්වල මුල් භාගයේදී තෙල් සොයා ගත් දා සිට ඒකාබද්ධ ව්‍යාපාර සමාගමේ බහුතර කොටස් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත බලය විසින් පාලනය කරන ලදී. 1951 මැතිවරණයෙන් පසු මොසාඩ්ඩෙග් සමාගම ජනසතු කිරීමට ගත් පියවර බ්‍රිතාන්‍යයන් කෝපයට පත් කළේ ය. එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය කුමන්ත්‍රණයක් සැලසුම් කිරීමේදී සහ වරක් බලයෙන් පහ කරන ලද රජෙකු වූ පහ්ලවි නැවත ෂා ලෙස බලයට පත්වීමට සහාය දීමේදී එක්සත් රාජධානියට සහාය විය.

(1957) සාමය සඳහා පරමාණු:

න්‍යෂ්ටික බලයෙන් ක්‍රියාත්මක වන ඉරානයක් සඳහා වූ ෂා රජුගේ අභිලාෂයන්ට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සහ අනෙකුත් බටහිර සහචරයින්ගේ සහාය ලැබුණි. එවකට එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ඩ්වයිට් ඩී අයිසන්හවර්ගේ සාමය සඳහා පරමාණු වැඩසටහනේ කොටසක් ලෙස න්‍යෂ්ටික බලය සිවිල් භාවිතය සඳහා  වූ  න්‍යෂ්ටික ගිවිසුමක් රටවල් දෙකම අත්සන් කළේ ය. දශකයකට පසු, එක්සත් ජනපදය ඉරානයට ඉන්ධන සැපයීමට න්‍යෂ්ටික ප්‍රතික්‍රියාකාරකයක් සහ යුරේනියම් ලබා දුන්නේය. න්‍යෂ්ටික සහයෝගීතාවය වත්මන් න්‍යෂ්ටික ප්‍රශ්නයට පදනම සාදයි.

(1979) ඉස්ලාමීය විප්ලවය

ටෙහෙරාන් සහ වොෂින්ටනය අතර සබඳතා සමෘද්ධිමත් වූ අතර, ඉරාන වැසියන් ෂා රජුගේ ආඥාදායකත්වය යටතේ කෙඳිරිගාමින් සිටින ලදි. ඔවුන්ගේ ව්‍යාපාර කෙරෙහි බටහිර බලපෑමේ අධික ලෙස පැතිරීමට විරුද්ධත්වය පෙන්වනු ලැබිණි. 1978 අගභාගයේදී විප්ලවවාදී විරෝධතා රට සොලවන්නට සමත් විය. 1979 ජනවාරි මාසයේදී ෂා රජුට පලා යාමට සිද්ධ විය. පිටුවහල් කරන ලද ඉස්ලාමීය විශාරද අයතුල්ලා රුහොල්ලා කොමේනි නව ඉස්ලාමීය ජනරජය පාලනය කිරීමට නැවත පැමිණියේ ය.

(1980) එක්සත් ජනපදය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා කපා දැම්මේ ය.  පිටුවහල් කිරීමෙන් පසු පිළිකා ප්‍රතිකාර සඳහා ෂා ඇතුළත් කිරීමට එක්සත් ජනපදය ගත් පියවරෙන් පසුව, ඉරාන සිසුන් ටෙහෙරානයේ එක්සත් ජනපද තානාපති කාර්යාලයට කඩා වැදී ඇමරිකානුවන් 52 දෙනෙකු දින 444 කට පැහැරගෙන යන ලදි. වොෂින්ටනය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා කපා හැර රට මත සම්බාධක පැනවීය. ෂා පිටුවහල්ව සිටියදී මිය ගියේය.

(1980-88) එක්සත් ජනපදය ඉරාක ආක්‍රමණයට සහාය දැක්වී ය.  කොමේනිගේ දෘෂ්ටිවාදයට එරෙහිව පසුබැසීමට උනන්දු වූ සදාම් හුසේන් යටතේ ඉරාකය ඉරානය ආක්‍රමණය කිරීමෙන් පසුව, එක්සත් ජනපදය ඉරාකය සමඟ එක් විය, දෙරට අතර ආතතීන් ගැඹුරු විණි. 1988 දක්වා යුද්ධය පැවතුණි.    දෙපාර්ශ්වයේම දහස් ගණනක් මිය ගියහ. ඉරාකය ඉරානයට එරෙහිව රසායනික අවි ද භාවිතා කළේ ය.

ජනාධිපති රොනල්ඩ් රේගන් නිල වශයෙන් ඉරානය “භීෂණයට අනුග්‍රහය දක්වන රාජ්‍යයක්” ලෙස නම් කළේ ය.